W świecie zmysłów - WZROK
W pracy terapeutycznej z najmłodszymi należy pamiętać o stymulowaniu wszystkich zmysłów, aby rozwój dzieci przebiegał równomiernie. Niestety większość zabawek dostępnych na rynku, szczególnie dla maluchów, stymuluje głównie wzrok i słuch. Kolorowe, grające zabawki często prowadzą do przestymulowania dziecka, co może prowadzić do nadmiernego pobudzenia, problemów z koncentracją oraz do problemów ze snem. Pamiętając o tym łatwiej zwracać uwagę na właściwości różnych przedmiotów – na ich smak, zapach, wygląd, fakturę, dźwięki, które wydają oraz ich nietypowe zastosowanie. Dzięki temu pokazujemy dzieciom świat wielowymiarowy, pobudzamy je do twórczego myślenia.
Każdy ze zmysłów rozwija się w innym tempie. W innym czasie osiąga pełną dojrzałość, jednakże każdy z nich wymaga właściwej stymulacji. W rozsądnych ilościach stymulacja wpłynie bardzo pozytywnie na całościowy rozwój dziecka. Pamiętać jednak należy o tym, że nie zawsze i nie każda ilość stymulacji jest dla dziecka dobra.
Zmysły człowieka można podzielić na:
· bliższe: dotyk, propriocepcja = czucie głębokie, przedsionek
· dalsze: węch, smak, słuch, wzrok
Przybliżymy dziś jeden z kluczowych zmysłów, bez którego nikt z nas nie wyobraża sobie życia, a bez którego wielu z nas musi żyć. Każdy człowiek bowiem wie jak ważny w życiu jest sprawny narząd jakim jest WZROK. Nie zawsze go doceniamy. Narząd wzroku stanowią: oko z gałką oczną i narządy dodatkowe – aparat ruchowy gałki ocznej, aparat ochrony i narząd łzowy. Zmysł wzroku to skomplikowany układ sensoryczny, który umożliwia nam identyfikowanie obrazu, przewidywanie tego, co nas czeka i przygotowanie się na reakcję.
Zmysł wzorku rozwija się intensywnie przez pierwszy rok życia dziecka. Jednak po urodzeniu i w pierwszym miesiącu jest bardzo niedojrzały. Jest jedynym zmysłem, na który w łonie matki nie działają bodźce. Największe zmiany dokonują się po urodzeniu. Zwykle ok. 12. miesiąca życia wzrok dziecka jest rozwinięty w takim samym stopniu jak u dorosłego. Choć rozwój wzroku nie jest już tak dynamiczny, to trwa wraz z rozwojem kory mózgowej aż do 8. roku życia. W pierwszym roku kształtuje się ostrość widzenia, dostrzeganie barw i kształtów, dziecko zaczyna śledzić ruch przedmiotów. Wzrok umożliwia dobrą orientację w przestrzeni, ocenianie odległości od przedmiotu, poruszanie się, wykonywanie czynności dnia codziennego.
Dzięki wzrokowi możemy zdobywać wiedzę oraz przechodzić koleje stopnie edukacji – rysowanie, czytanie, pisanie. O prawidłowej pracy gałek ocznych nie świadczy tylko ich odpowiednia budowa, ale także praca mięśni aparatu ruchowego gałek ocznych. Dzięki dobrej pracy tych mięśni możemy śledzić poruszające się przedmioty wzrokiem, płynnie czytać litery w wyrazach i wyrazy w zdaniach, pisać. Natomiast na rozwój zmysłu wzroku największy wpływ ma doświadczenie. Bardzo ważna jest współpraca z wieloma układami naszego organizmu, zwłaszcza zmysłu równowagi i propriocepcji. Ruch, równowaga, kontrola mięśniowa i reakcje pomaturalne gwarantują rozwój zmysłu wzroku. Zaburzenia ruchów oczu mogą występować u dzieci, które zbyt dużo czasu spędzają przed ekranem telewizora, komputera, tabletu lub telefonu. Ich gałki oczne wpatrzone w mały ekran nie muszą poruszać się w pełnym zakresie i mają problem z przenoszeniem się na inne przedmioty w oddali. Pełen zakres widzenia jest ważny dla poznawania kształtów, ocenianiu perspektywy, głębi i stosunków przestrzennych. Nieodpowiednie dbanie o zmysł wzroku, nieodpowiednia stymulacja prowadzi do zaburzeń, które maja wpływ na codzienne funkcjonowanie i trudności w nauce. Wszelkie zaburzenia przetwarzania bodźców z przedsionka, oczu i szyi prawdopodobnie będą zakłócać percepcję wzrokową.
SYMPTOMY ZABURZEŃ PRZETWARZANIA WZROKOWEGO U DZIECI
Niepokojące objawy u małego dziecka:
· nie nawiązuje kontaktu wzrokowego,
· nie lubi nowych zabawek,
· nie podąża wzrokiem za przedmiotem,
· lubi ciemne pomieszczenia, albo ożywia się w nasłonecznionym miejscu,
· niechętnie zasypia w obcym miejscu;
Nadreaktywność na bodźce wzrokowe:
· mruży, pociera oczy, odwraca głowę lub denerwuje się przy zmianach oświetlenia,
· unika jasnego światła, zasłania okna, preferuje ciemne pomieszczenia,
· preferuje noszenie okularów przeciwsłonecznych,
· ma kłopoty z odnajdowaniem przedmiotów w otoczeniu;
Podreaktywność na bodźce wzrokowe:
· ma trudności z odnalezieniem różnic na obrazkach,
· trudno odnaleźć się w nowych miejscach, trudności z orientacja w przestrzeni,
· nie mieści się w konturze podczas kolorowania, czy liniaturze podczas pisania,
· nie widzi całości obrazu, dostrzega tylko szczegóły,
· ma trudności z kopiowaniem, przepisywaniem z tablicy, układaniem puzzli, cięciu nożyczkami, chodzeniu po wyznaczonej linii;
Poszukiwacz wrażeń wzrokowych:
· ma trudności z czytaniem i pisaniem,
· świeci sobie latarką w oczy lub patrzy w słońce,
· ma trudności z utrzymaniem wzroku na przedmiocie,
· preferuje zabawy ruchowe głowniową w dół, kręci się na karuzelach;
Dysprakcja:
· przewraca się, potyka się na prostej drodze, wpada na ściany, ludzi
· bałagani w swoim otoczeniu,
· ma trudności z ubieraniem się, myli buty podczas zakładania
· ma trudności z przeżuwaniem i jedzeniem
· ma skłonność do ślinienia się
Zaburzenia posturalne:
· podpiera głowę podczas pisania czy rysowania,
· nie śledzi przedmiotu wzrokiem,
· ma zachwiane poczucie równowagi
· ćwiczenia wykonuje przy kontroli wzroku
Przedstawiamy kilka sposobów na to, jak pomóc dziecku w rozwoju percepcji wzrokowej.
Propozycje zabaw i aktywności:
• odwracanie kartek plastikowych, kartonowych książeczek
• pokazywanie pojedynczych obrazków i nazywanie ich
• dobieranie dwóch identycznych przedmiotów
• wkładanie do otworów w deseczce klocków w kształcie kwadratu, koła, trójkąta, prostokąta, wielokąta,
• wkładanie zabawek do odpowiednio oznaczonych otworów w pudełka
• zabawy świecącymi przedmiotami
• poprawienie po śladzie laserem
• zabawa w puszczanie kropek laserem – zadaniem dziecka jest łapanie tych kropek, które pojawiają się na podłodze lub na ścianie
• zapamiętywanie przez dziecko i układanie określonych wzorów z patyczków lub klocków
• wyszukiwanie różnic na obrazkach
• układanie puzzli
• uderzanie w piłkę zawieszoną pod sufitem
Warto pamiętać, że terapeuta może zalecić twemu dziecku inne ćwiczenia. Zapytaj go o radę w tej kwestii i pamiętaj, żeby omówić z nim reakcje dziecka na różne doświadczenia.
Barbara Hamera - nauczyciel, terapeuta ręki, terapeuta integracji sensorycznej
Klaudia Rudnik - nauczyciel, pedagog specjalny, terapeuta ręki, terapeuta integracji sensorycznej