REHABILITACJA NEUROLOGICZNA WCIĄŻ ODKRYWANA...
2020-06-03
REHABILITACJA NEUROLOGICZNA WCIĄŻ ODKRYWANA...
mgr Dorota Laska
Tkanka nerwowa obwodowego układu nerwowego charakteryzuje się potencjałem regeneracyjnym. Oznacza to, że mimo uszkodzenia w odpowiednich warunkach potrafi się regenerować. Jest to wciąż odkrywany aspekt i badania nad nim trwają nieustannie. O wiele trudniejszą sytuację mamy w przypadku uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Jednak i w tym przypadku naukowcy nie poddają się.
Przy uszkodzeniach układu nerwowego podejmowane są daleko idące, intensywne zabiegi rehabilitacyjne. Obserwacje nad zjawiskiem regeneracji i efektów rehabilitacji wskazują, iż zabiegi potrafią przynosić spektakularne efekty.
Przez wiele lat uszkodzenie układu nerwowego kojarzone było w całkowitym, nieodwracalnym kalectwem. Prace nad zjawiskiem wpływu rehabilitacji na tkankę nerwową dzisiaj obalają ten mit dając jednocześnie nadzieję dla pacjentów z uszkodzeniami neurologicznymi.
Należy tutaj zaznaczyć iż pacjentem neurologicznym może być człowiek w każdym wieku i z rożnymi chorobami począwszy od niemowlęcia do osoby dorosłej. Niezależnie do wieku i jednostki chorobowej zawsze prowadzona jest rehabilitacja, która pozwala na usprawnienie lub zupełne wyleczenie z dysfunkcji osoby chorej. Zarówno w przypadku niemowląt i dzieci jak i osób dorosłych prowadzone są ćwiczenia metodą Voity oraz metody Bobath, oraz terapia komórkami macierzystymi.
Rehabilitacja metodą Voity umożliwia poprawę stanu zdrowia u osób u których występują następujące schorzenia: kręcz szyi, zaburzenia napięcia mięśniowego ,asymetria ustawienia ciała, mózgowe porażenie dziecięce, zespoły genetyczne ( np. zespól Downa, Williamsa), skolioza, bóle kręgosłupa, stany po wylewie, wady kolan i stóp, nieprawidłowości w chodzie. Rehabilitacja dorosłych metodą Voity odblokowuje prawidłowe wzorce ruchowe pacjenta. Wykonywana jest przez wykwalifikowanych terapeutów.
Metoda Boabath
Bobath dla dorosłych jest koncepcją terapeutyczną pracy ukierunkowanej na zadania. Przeznaczona jest ona dla osób dorosłych cierpiących na zaburzenia funkcji ruchów oraz kontroli postawy wynikających z uszkodzenia w obrębie układu nerwowego.
Komórki macierzyste
Terapie komórkowe ośrodkowego układu nerwowego uznawane są za znaczące terapie ułatwiające powrót do prawidłowego funkcjonowania organizmu w przypadku chorób neurologicznych. Współczesna nauka pozwala na zbadanie i wykorzystanie niezwykle cennych właściwości i możliwości komórek macierzystych. Za sprawą komórek macierzystych można próbować leczyć wiele różnorodnych, często bardzo ciężkich chorób, w tym również schorzenia neurologiczne. Jak każda nowinka medyczna leczenie komórkami macierzystymi wzbudza wiele kontrowersji i przemyśleń. Jednak badania i wyniki pierwszych zabiegów wskazują na ogromne możliwości dając nadzieję pacjentom na odzyskanie sprawności.
Tkanka nerwowa potrafi wytwarzać nowe połączenia w miejscu uszkodzonych i chociaż nie potrafi dzielić się jak chociażby tkanka wątroby, jest na tyle plastyczna że może się reorganizować i adaptować do nowej sytuacji. Bodźce zewnętrzne czyli szeroko rozumiana rehabilitacja ,może powodować zmianę czynności niektórych ośrodków i zmysłów. Przykładem flagowym jest tutaj wykształcenie zdolności czytania znaków Braille’a u chorych którzy utracili wzrok.
Kim jest pacjent kwalifikowany do rehabilitacji neurologicznej? Zwykle kojarzy się z chorym po udarze, ale nie tylko. Ponieważ pacjent rehabilitacji neurologicznej to chory z niedowładami po udarach naczyniowych mózgu, chorzy po urazach i operacjach obwodowego i centralnego układu nerwowego, a także chorzy z innymi chorobami układu nerwowego np. chorobą Alzheimera czy Parkinsona, czy też stwardnieniem rozsianym, zanikowym bocznym. Każda choroba której skutkiem są dysfunkcje poznawcze, utrata samodzielności i możliwości radzenia sobie w codziennym funkcjonowaniu jest powodem by taką rehabilitację rozważyć.
Najlepszą drogą dla chorego po udarze jest podjęcie rehabilitacji. W walce ze skutkami udaru liczy się czas. Jest on istotny zarówno w podjęciu leczenia, jak i rehabilitacji, którą powinno się rozpoczynać jak najwcześniej. Rehabilitację pacjentów po udarze dzielimy na trzy okresy:
1. Rehabilitacja wczesna: powinna się rozpocząć już w ciągu pierwszych 24-48 godzin od przyjęcia pacjenta na oddział udarowy. Zakres pracy z pacjentem jest tu zależny od jego stanu i rozległości udaru. Bardzo często rozpoczyna się od tzw. rehabilitacji biernej. Ćwiczenia tu wykonywane są przez wykwalifikowany personel. Często bliscy pacjenta nie zauważają tego rodzaju rehabilitacji gdyż są to zabiegi bardzo subtelne, dostosowane do stanu chorego. Rehabilitacja bierna we wczesnej fazie ma na celu przede wszystkim zapobieganie powikłaniom, stymulację procesów neuro-plastyczności przez aktywność fizyczną oraz jak najwcześniejszą odbudowę funkcji ciała. Czym są ćwiczenia bierne? Są to ćwiczenia oddechowe, oklepywanie klatki piersiowej oraz masaż kończyn. Kiedy te zabiegi nie są możliwe do wykonania stosuje się odpowiednie ułożenia, zmiany pozycji ciała zapobiegające przykurczom i zanikom mięśniowym jak też powikłaniom z leżenia, między innymi odleżynom.
2. Rehabilitacja na oddziale neurologicznym: jest to kontynuacja pracy z pacjentem, kiedy opuści on oddział udarowy. Ten etap rehabilitacji może trwać nawet kilkanaście tygodni - w zależności od stanu pacjenta. Jeśli jest to możliwe a stan chorego na to pozwala, zespół terapeutyczny wdraża kolejne etapy rehabilitacji tj. pionizacja: począwszy od uniesienia zagłówka łóżka, sadzania chorego na łóżku, czy siadania ze spuszczonymi z łóżka nogami.
3. Rehabilitacja w domu lub ośrodku opiekuńczo-leczniczym czy rehabilitacyjnym. Po zakończeniu pobytu na oddziale neurologicznym chory najczęściej jest wypisywany do domu. Powinien on dalej regularnie ćwiczyć - zgodnie z zaleceniami i instrukcjami lekarzy-rehabilitantów.
Celem rehabilitacji jest przywrócenie sprawności ruchowej i zdolności do samodzielnego funkcjonowania zarówno motorycznego przy niedowładach, zaburzeń koordynacji, zaburzeń chodu, ale też społecznego i kulturowego w przypadku zaburzeń poznawczych i komunikowania się.
Główne metody rehabilitacyjne u chorych to :kinezyterapia, fizjoterapia, psychoterapia, terapia zajęciowa, terapia zaburzeń mowy i poznawczych a w później rehabilitacja społeczna i zawodowa u osób aktywnych zawodowo.
U zdecydowanej większości chorych nie ma przeciwwskazań do rozpoczęcia wczesnej rehabilitacji w pierwszych dobach po udarze. Jest ona prowadzona nawet wtedy, gdy udar był bardzo rozległy. Rehabilitacja bierna jest prowadzona nawet wówczas, gdy zespół terapeutyczny przewiduje, iż pacjent będzie w przyszłości osobą niesamodzielną, a nawet będzie wymagał dalszej opieki np. w zakładzie opiekuńczym a jego powrót do środowiska domowego będzie niemożliwy.
WYZNACZAJMY CELE…
Terapeuta, wspólnie z lekarzem, ustalają wstępne cele terapeutyczne. Jeśli stan chorego pozwala na to, by się z nim komunikować cele ustala się wspólnie z pacjentem. Dla chorego pierwszym celem jest zwykle: „chcę chodzić i być samodzielny”. To naturalne, że niezależnie do rozległości uszkodzeń człowiek chce wrócić do sprawności i samodzielności. Zadaniem jest jednak wyznaczyć takie cele, które są realne do osiągnięcia w danym momencie. Rozpoczyna się więc od tego, by pacjent był samodzielny w obrębie łóżka - by osiągnął sprawność, która pozwoli mu samodzielną, lub z niewielką pomocą zmianę pozycji ciała na łóżku. Wyznaczone cele muszą być realne….nie popędzajmy więc chorego. Przed nim ciężka praca nad własnymi słabościami i niedomogami ciała, które zupełnie odmawia współpracy. Wraz z postępami chorego cel zostaje modyfikowany a chory widzi efekty swojej pracy.KIEDY MOWA STAJE SIĘ NIEMOŻLIWA….
We wczesnej fazie leczenia po udarze przeprowadzana jest diagnoza neuropsychologiczna, która pozwala ocenić, czy u pacjenta występują zaburzenia funkcji poznawczo-behawioralnych oraz ocena logopedyczna, która pozwala stwierdzić, czy występują zaburzenia połykania, zaburzenia mowy, które wymagają terapii logopedycznej.W sytuacji kiedy udar obejmuje struktury mózgu odpowiedzialne za mowę mamy do czynienia z afazją lub dyzartrią. W przypadku mowy dyzartrycznej ,chory nie jest pozbawiony myślenia, programowania mowy. Deficyt dotyczy tylko samej artykulacji. Mowa jest bełkotliwa, niezrozumiała a oddech skrócony. Często pacjent krztusi się przy spożywaniu pokarmów oraz piciu. Czasami jednak zaburzenia mowy mogą być nasilone do tzw. anartrii- chory może jednak komunikować się z otoczeniem za pomocą pisma.
W przypadku afazji problem jest poważniejszy. Tu dochodzi nie tylko do trudności z mówieniem, ale także z rozumieniem, pisaniem i czytaniem.
PO PIERWSZE NIE SZKODZIĆ….
Niezależnie od tego czy sami potrzebujemy rehabilitacji, czy chcemy pomagać bliskiej osobie, warto wiedzieć, że zupełnie nieświadomie możemy zaszkodzić. Obiegowa opinia mówi o ściskaniu piłeczki, która pomaga „pompować” krew w kończynie, czy „wyrabiać” mięśnie.W rzeczywistości jednak rozwija odruch zaciskania dłoni, który bardzo szybko może się przeistoczyć w dłoń szponiastą. Należy pamiętać, że sam chwyt staje się bezużyteczny kiedy nie potrafimy odłożyć przedmiotu z dłoni lub nim manipulować. Drugim ważnym aspektem jest obiegowa rada „musisz ćwiczyć, nie kładź się do łóżka” dla chorego z dysfunkcją ruchową czy ruchowo-poznawczą odpoczynek jest równie ważny jak ćwiczenia. Sen czy drzemka ma również charakter usprawniający gdy wymaga położenia się do łóżka i wstania z niego. Nie pozwalajmy choremu drzemać w pozycji siedzącej w fotelu, stanowi ona utrwalającą nieprawidłową postawę ciała. To samo dotyczy długiego zgięcia w stawach biodrowych czy kolanowych. W przyszłości tak utrwalona pozycja z dużym prawdopodobieństwem ograniczy możliwość chodzenia. Prawidłowy odpoczynek jest więc niezbędny do efektywnej rehabilitacji. Pamiętajmy o odpoczynku. Z całą pewnością lepiej położyć się na chwilę, niż drzemać w przygiętej pozycji na fotelu.
KIEDY DEFICYT SIĘ UTRZYMUJE
Kiedy uszkodzenia są duże i mimo wysiłków chorego i terapeutów dysfunkcje się utrzymują istotnym zadaniem jest praca nad istniejącymi zdolnościami. Należy stosować środki pomocnicze by utrzymać to co chory potrafi. Nawet jeśli wykonuje zadania nieudolnie czy asymetrycznie akceptujemy je i wspieramy funkcje.CO MOŻEMY ZROBIĆ DLA BLISKIEJ OSOBY…
Każda relacja z osobą chorą jest stymulująca. Nie jest ważne czy chory nam odpowiada czy też nie...do pacjenta w każdym stanie należy mówić. Opowiadać jaka jest pogoda lub co robiliśmy wczoraj. Możemy czytać choremu książki, najlepiej te które lubi lub czasopisma które czytał. Stymulacja mózgu jest niebywale istotna, ćwiczenie pamięci mimo, że dla nas nie widoczne gołym okiem będzie zauważalne kiedy nasz chory odzyska większą sprawność. To co możemy zrobić to nasza obecność…niby nic a jednak tak wiele.Bibliografia:
Rehabilitacja i pielęgnowanie osób niepełnosprawnych, Elżbieta Rutkowska
Neurologia, Wojciech Kozubski Paweł Liberski
(Ibita 1996, Panturin 2001, Brock et al 2002, Raine 2006)
Pokaż więcej wpisów z
Czerwiec 2020