Depresja -objawy, przyczyny i terapia
Depresja to potoczna nazwa zaburzeń depresyjnych, objawiających się przewlekłymi zaburzeniami nastroju. Jest to zaburzenie psychiczne, które dotyka wielu ludzi na całym świecie. Z danych Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że depresja stanowi obecnie jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych na świecie. Choroba ta dotyka aż 10 procent całej populacji. Dwa razy częściej dotyka kobiety niż mężczyzn. W Polsce nawet 1,5 mln osób zmaga się z tym schorzeniem. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia, do 2030 roku depresja będzie najczęściej występującą chorobą na świecie. Depresja objawia się przede wszystkim smutkiem, przygnębieniem, utratą radości życia, osłabieniem, utrata zainteresowań, obniżoną samooceną czy lękiem oraz problemami ze snem. Pacjenci odczuwają take przykre dolegliwości ze strony ciała, które często wysuwają się na pierwszy plan, m.in.: bóle głowy, bóle żołądka, podbrzusza lub kręgosłupa. Pamiętajmy, że depresja nie znika w cudowny sposób i aby pokonać chorobę należy wdrożyć terapię, stosując psychoterapię i leki przeciwdepresyjne. Depresję powinno się leczyć. Nieleczona depresja powoduje utrwalanie się niektórych objawów, a czasem wytworzenie tzw. osobowości depresyjnej oraz może prowadzić do myśli i próby samobójczej. Statystyki nie napawają w tym zakresie "optymizmem" — każdego roku z powodu samobójstw umiera 800 tysięcy osób i jest to druga przyczyna śmierci wśród grupy wiekowej 15-29 lat. Depresja nazywana jest niekiedy chorobą cywilizacyjną. Do tej grupy chorób zalicza się takie schorzenia m.in. jak nadciśnienie, cukrzyca, nadwaga i otyłość.
1. Depresja – rozpoznanie Aby rozpoznać depresję, musi być spełniony przynajmniej jeden z poniższych głównych kryteriów rozpoznania: obecność obniżonego (depresyjnego) nastroju i/lub wyraźnie zmniejszenie zainteresowania wszystkimi czynnościami dnia codziennego. Objawy te muszą występować prawie codziennie, przez większą część dnia ponad dwa tygodnie. Depresja to stan, który pojawia się niespostrzeżenie. Człowiek powoli traci poczucie sensu, staje się bierny, nie wykazuje ochoty na żadną aktywność i jedyne, czego pragnie to samotność. Człowiek ma poczucie niezrozumienia przez bliskich, wszystko, co do tej pory przynosiło nam radość, jest dla nas obojętne. Gdy odczuwasz przygnębienie i inne niepokojące objawy, warto skorzystać z pomocy specjalisty. Psycholog pomoże uporać się z problemami oraz odzyskać równowagę psychiczną. Aby rozpoznać depresję, wymienione wyżej cechy takie jak: pogorszenie nastroju, zmniejszenie energii i aktywności, a także spadek zainteresowań, muszą osiągnąć natężenie istotne klinicznie, gdyż nie każda depresja jest chorobą psychiczną. Cechy powyższe są najistotniejsze w rozpoznaniu, co nie znaczy, że jedyne. Wymienię tu najczęściej zauważane i wymieniane przez chorych w gabinecie – są to: · nastrój smutku, żalu, obojętności – bez istotnego powodu, apatia · poczucie zmęczenia, utraty energii (nic mi się nie chce), męczliwości (nie mogę ukończyć zaczętej czynności) · izolowanie się od otoczenia, porzucenie zwykłych kontaktów, niechęć do rozmowy · brak zainteresowania tym, co zawsze pociągało, a także ważnymi obowiązkami · drażliwość, wpadanie w gniew, płaczliwość, frustracja – ciągłe niezadowolenie · objawy z ciała: bóle głowy, wzrost lub brak apetytu i wzrost lub spadek wagi, spadek libido · zaburzenia snu. W depresji dominują wybudzenia bez ponownego szybkiego zaśnięcia czasem kilkakrotnie w nocy, a także wybudzenia nad ranem często godzinę lub dwie przed zwykle nastawianym budzeniem bez możliwości zaśnięcia. Zaburzenia snu przyspieszają rozwój depresji · w sferze myślenia: poczucie winy – przypominanie sobie dawnych błędów, złych wyborów życiowych, poczucie małej wartości, bezwartościowości własnego życia, brak nadziei, myśli samobójcze. Przypominanie sobie trudnych doświadczeń życiowych, cierpienia, doznanych krzywd. · pogorszenie funkcji poznawczych – niezdolność do skupienia uwagi, wytrwania przy czynnościach wymagających wysiłku intelektualnego. W dłużej trwającej, nieleczonej depresji dochodzi do tzw. otępienia depresyjnego czyli pogorszenia pamięci świeżej- przypominania sobie niedawnych rozmów, faktów z życia.
2. Mechanizmy związane z powstawaniem depresji Hipoteza monoaminowa Hipoteza monoamin jest od dawna uznawana za podstawową koncepcję w patogenezie depresji. Zgodnie z tą hipotezą, depresję można przypisać zachwianiu równowagi funkcjonalnej lub niedoborowi neuroprzekaźników z grupy monoamin takich jak: dopamina, serotonina (5-HT) i norepinefryna (NE). Hipotezę tę potwierdzają przeciwdepresyjne działanie leków trójpierścieniowych i monoaminooksydaz, które wzmacniają krótkotrwałe funkcje monoamin poprzez hamowanie funkcji transporterów monoamin. Wprowadzenie selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) dostarczyło dalszego wsparcia dla tej hipotezy. W oparciu o te koncepcje wysunięto hipotezę zubożenia monoamin w pewnych strukturach mózgu. Zgodnie z tą hipotezą, ubytek serotoniny i noradrenaliny w odpowiednich synapsach powoduje rozwój objawów depresyjnych. Jednak ta hipoteza nie może wyjaśnić, dwóch tygodni wymaganych do uzyskania odpowiedzi na leczenie, mimo, że poziom monoamin gwałtownie wzrasta po podaniu odpowiedniego leku przeciwdepresyjnego. Dlatego może nie być właściwe wyjaśnianie depresji za pomocą prostego modelu niedoboru monoamin. Chociaż leki przeciwdepresyjne oparte na hipotezie monoaminowej są nadal pierwszym wyborem w leczeniu depresji, a uzyskanie efektów leczenia zajmuje od trzech do czterech tygodni. Plastyczność neuronalna W teorii molekularnej stres, depresja i mechanizm działania przeciwdepresyjnego próbuje się wyjaśniać za pomocą koncepcji wewnątrzkomórkowej kaskady przekazywania sygnałów i plastyczności neuronalnej. Zgodnie z tą hipotezą, wywołana stresem dysfunkcja kaskad transdukcji sygnału w określonych obszarach mózgu wywołują choroby związane ze stresem, a leki przeciwdepresyjne łagodzą te problemy. Silny stres powoduje atrofię i śmierć komórek neuronalnych ważnych struktur mózgu np. hipokampa, powodując zmiany strukturalne i upośledzenie funkcji hipokampa, co z czasem doprowadza do powstawania depresji. Plastyczność neuronalną lub plastyczność strukturalną definiuje się jako adaptację neuronalną, która jest indywidualną odpowiedzią na środowisko, która obejmuje tworzenie nowych komórek i śmierć komórek w mózgu. Kaskada transdukcji sygnału odgrywa kluczową rolę w regulacji śmierci neuronów i neurogenezy, które ulegają zaburzeniu z powodu stresu i depresji. Czynniki środowiskowe (takie jak niedotlenienie, hipoglikemia, toksyczność neuronalna i infekcja wirusowa) lub czynniki genetyczne sprzyjają zanikowi lub śmierci neuronów i zachwianiu równowagi plastyczności neuronalne, co powoduje powstanie depresji. Podsumowując, kaskady transdukcji sygnału i adaptacja neuronalna są bardzo ważne w patogenezie depresji, a ich dysfunkcja powoduje choroby związane ze stresem, takie jak depresja. Hipoteza neurotroficznego i pochodzenia mózgowego czynnika neurotroficznego (BDNF) W badaniach u pacjentów z depresją wykazano zmniejszenie ekspresji czynników wzrostu nerwów, w szczególności mózgowego czynnika neurotroficznego (BDNF). Na podstawie badań zaproponowano tzw. hipotezę BDNF, która polega na tym, że patomechanizm powstawania depresji polega się na niedoborze neurotrofin w hipokampie, a leki przeciwdepresyjne normalizują ten niedobór. Ta hipoteza opiera się na niekorzystnym wpływie stresu na hipokamp. Stres długo- i krótkotrwały zmniejsza ekspresję BDNF w hipokampie, natomiast długotrwałe podawanie leków przeciwdepresyjnych daje odwrotne skutki, zwiększając odporność na stres. W związku z tym poprawa funkcji BDNF może przyczynić się do regeneracji komórek nerwowych w hipokampie z uszkodzeń wywołanych stresem i może zapewnić ochronę przed dalszymi uszkodzeniami. Wiadomo również, że BDNF zwiększa plastyczność synaps w hipokampie. Zatem długotrwałe leczenie lekami przeciwdepresyjnymi może poprawić ogólną funkcję hipokampa. Hipoteza neurotroficzna BDNF może wyjaśniać, dlaczego do uzyskania efektów leczenia konieczne jest długotrwałe podawanie leków przeciwdepresyjnych. Chociaż hipoteza neurotroficzna nie została do końca zweryfikowana, uczyniła BDNF i receptor BDNF (TrkB) celem działania leków antydepresyjnych. Hipoteza cytokinowa Uważa się, że odpowiedzi immunologiczne są zaangażowane w podstawowy mechanizm depresji. Pacjenci z chorobami immunologicznymi i leczeni cytokinami wykazują dużą częstość występowania depresji. Pacjenci z depresją bez chorób fizycznych wykazywali wzrost markerów stanu zapalnego. Objawy depresji są szczególnie obserwowane u prawie 90% pacjentów z wirusowym zapaleniem wątroby typu C lub raka, którzy poddawani są leczeniu interferonem. W przypadku leczenia dużymi dawkami IFN-α co najmniej 50% pacjentów spełniało kryteria dużej depresji w ciągu trzech miesięcy. Podawanie IFN-α powodowało wzrost poziomu cytokin IL-6, jak i TNF-α, co korelowało z nasileniem depresji. Podsumowując, zmiany zapalne wpływają na wzorzec przekazywania sygnałów przez mózg, który odgrywa ważną rolę w działaniu depresyjnym i przeciwdepresyjnym. Stan zapalny powoduje lub utrzymuje depresję, dlatego markery stanu zapalnego można wykorzystać do diagnozy, identyfikacji efektów leczenia i przewidywania rokowania depresji. Jeśli stan zapalny przyczynia się do patogenezy depresji, leki przeciwzapalne mogą być skuteczne w leczeniu depresji. Teoretycznie w leczeniu depresji można stosować nie tylko typowe leki przeciwzapalne, ale także inhibitory receptorów cytokinowych, przeciwciała cytokinowe i cytokiny przeciwzapalne. Zaburzenie rytmów dobowych W wielu przypadkach sugeruje się, że dezorganizacja rytmów okołodobowych odgrywa ważną rolę w patofizjologii depresji. Rytmy okołodobowe są związane z nocnym wzrostem wydzielania endogennej melatoniny. Pacjenci z depresją wykazują zaburzenia rytmu wydzielania melatoniny, a jakość snu u tych pacjentów może być poprawiona przez podawanie melatoniny. Ze względu na krótki okres półtrwania melatoniny, jej przydatność jako leku jest ograniczona. W związku z tym potrzebny był rozwój melatoniny o przedłużonym uwalnianiu i innych agonistów receptorów melatonergicznych o dłuższym okresie działania. Agomelatyna jest nowym antydepresantem o unikalnym profilu selektywnego agonisty receptora melatoniny. Biorąc pod uwagę korzystne wyniki dotyczące skuteczności i bezpieczeństwa agomelatyny w leczeniu depresji, lek ten może być dobrą i bezpieczną alternatywą leczenia depresji.
3. Depresja – leczenie Jeśli obserwujemy objawy depresji u siebie lub kogoś z otoczenia, nie powinniśmy zwlekać z konsultacją lekarską. W przypadku pojawiania się myśli samobójczych, wizyta u specjalisty musi się odbyć się w trybie pilnym. Leczeniem depresji zajmują się psychiatrzy, ale pomoc można uzyskać także u lekarza pierwszego kontaktu. Warto pamiętać, że w przypadku wizyty psychiatrycznej nie obowiązuje nas skierowanie ani rejonizacja. Zniesienie objawów i zapobieganie nawrotom to cele terapii depresji. Leczenie, które zazwyczaj obejmuje zażywanie farmaceutyków, psychoterapię i psychoedukację, trzeba kontynuować przez odpowiednio długi czas. Skuteczne leczenie depresji odbywa się przy użyciu środków farmakologicznych, jak i psychoterapii. Farmaceutyki, jakie może przepisać lekarz osobie z depresją, to: leki przeciwdepresyjne, mające wpływ na stężenie we krwi serotoniny i noradrenaliny, nieselektywne inhibitory wychwytu serotoniny i noradrenaliny (trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne) oraz selektywne inhibitory wychwytu noradrenaliny i serotoniny oraz selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i inhibitory monooksygenazy.
4. Leki przeciwdepresyjne — działanie i mechanizm działania Mechanizm działania leków przeciwdepresyjnych tzw. antydepresantów opierają się na kilku mechanizmach działania, są to: hamowanie wychwytu zwrotnego NA (noradrenaliny) lub 5HT (serotoniny), spowolniony rozkład neuroprzekaźników, wpływ na receptory synaptyczne. W zależności od grupy mogą występować dodatkowe działania jak: ułatwiające zasypianie (np. trazodon), przeciwlękowe (np. buspiron). Podstawowy cel tych leków to działanie przeciwdepresyjne, które zmniejsza odczuwalne symptomy choroby. Działania niepożądane tych leków są bardzo szerokie i zależne od grupy. Zwykle występują one na początku leczenia, mają łagodny i przemijający charakter. Poniżej wymieniono niektóre skutki uboczne: bóle i zawroty głowy, bezsenność lub wzmożona senność, nadmierne pobudzenie psychoruchowe, bóle brzucha i nudności, spadek koncentracji, zaburzenia widzenia, suchość w ustach, spadek libido, wzmożone wydzielanie potu, spadek lub wzrost apetytu i/lub masy ciała. Inną grupą leków przeciwdepresyjnych są antagoniści receptora NMDA, tacy jak ketamina, fencyklidyna. Antagoniści receptora NMDA chronią komórki nerwowe i hamują uszkodzenia komórek nerwowych spowodowane wzrostem nadaktywności receptora NMDA i napływem wapnia. Od dawna podejrzewano powiązanie przeciwdepresyjne receptora NMDA, gdyż podanie antagonisty tego receptora, ketaminy u opornych na leczenie pacjentów z depresją wywołało bardzo szybkie działanie przeciwdepresyjne. Z tego względu ten kierunek terapii może stanowić nowy cel dla skutecznych leków przeciwdepresyjnych. Medyczna marihuana w leczeniu depresji Badania wykazały, że większość pacjentów chorych na depresję odczuwa zmniejszenie objawów depresyjnych, lęków i stresu, po zastosowaniu marihuany. Istotne znaczenie mają odmiany konopi zawierające wysokie stężenie kannabidiolu CBD oraz niskie stężenie tetrahydrokannabinoluTHC. Medyczna marihuana stosowana przez krótki czas łagodzi objawy depresji. Jednak jej długotrwałe stosowanie może nie być tak efektywne, ponieważ kilku pacjentów wraz z czasem trwania terapii konopnej odczuwało nasilenie objawów depresji. Efekt ten może być spowodowany zbyt długim wpływem działania marihuany na układ endokannabinoidowy. Dlatego przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu przyjmowania medycznej marihuany zaleca się konsultację z lekarzem, który pomoże dobrać odpowiednią terapię konopną i właściwy czas jej trwania. Leki bez recepty Należy zdać sobie sprawę, że niestety nie istnieją żadne leki na depresję (antydepresanty) bez recepty. Depresja jest wieloczynnikową chorobą, w której występuje niekiedy złożony schemat leczenia. Jednym z wariantów leków, które można stosować w depresji (i jest bez recepty) to z pewnością magnez z witaminą B6. Warto wiedzieć, że niedobory magnezu (hipomagnezemia) mogą uwidaczniać się jako stany obniżonego nastroju. Trudno jednak powiedzieć, że lek z magnezem to antydepresant bez recepty. Niemniej może pomóc, jeśli obniżony nastrój wynika z niskiego poziomu magnezu i/lub jego spożycia. Pomocne mogą okazać się środki ułatwiające zasypianie czy ziołowe leki uspokajające.
5. Profilaktyka depresji Trudne wydarzenia życiowe, szybkie tempo życia i wysokie poziomy stresu sprawiają, że wielu z nas znajduje się w grupie podatności na depresję. Lekarze i terapeuci zajmujący się leczeniem depresji coraz częściej zwracają uwagę na znaczenie zdrowego trybu życia w zapobieganiu depresji. Nasz stan psychiczny, o ile nie dotknęła nas kliniczna depresja, w znacznej mierze jest w naszych rękach. Wiele osób może zwyczajnie skarżyć się na gorszy nastrój, nie spełniający kryteriów rozpoznania depresji. Nie musimy czekać na to, aż nasz nastrój ulegnie znacznemu obniżeniu, możemy już dzisiaj zadbać o swoje zdrowie i dobre samopoczucie. Istnieje kilka prostych, lecz ważnych wskazówek odnośnie codziennego funkcjonowania, których realizacja sprzyja utrzymaniu dobrego nastroju I może spowodować, że zapobiegniemy rozwojowi tej groźnej choroby. Niewątpliwie bliskie, szczere i autentyczne relacje z innymi pozwalają cieszyć się lepszym zdrowiem psychicznym. Doceniając wagę relacji międzyludzkich zbudowano nawet cały system psychoterapeutyczny – psychoterapię interpersonalną, która wciąż jest jedną z najpopularniejszych i skutecznych metod leczenia m.in. depresji. Spotykaj się więc z przyjaciółmi, odśwież dawne znajomości, zadzwoń do znajomego. Zadbaj o zdrowy sen, sen jest jednym z istotniejszych czynników warunkujących dobry nastrój – ważna jest zarówno jego ilość, jakość oraz miejsce i czas zasypiania. Istotne, by twój sen był regularny, ciągły i odpowiednio długi. Niewątpliwie ruch I aktywność fizyczna to kolejny istotny element dobrego samopoczucia. Wyniki wielu badań potwierdzają, że osoby regularnie ćwiczące cieszą się lepszym nastrojem i mniejszą skłonnością do powstania stanów depresyjnych, a także mają lepszą samoocenę. By zrozumieć istotę tego zjawiska wielu badaczy zwraca uwagę na endorfiny – substancje wytwarzane przez organizm podczas wysiłku fizycznego, które działają m. in. przeciwbólowo, uspokajająco i poprawiają nastrój. Staraj się, żyć zgodnie z własny sumieniem, gdyż bycie szczęśliwym nie zależy tylko od czynników zewnętrznych, a bycie zadowolonym to rodzaj postawy wobec życia, którą można doskonalić, pielęgnować i rozwijać, a w ten sposób możesz się ustrzec tej groźnej choroby.
Autor: dr n. farm. Arkadiusz Kazula