Neofobia pokarmowa. Z czym to się je?

Jedzenie to podstawowa potrzeba każdego człowieka. Mamy odmienne preferencje żywieniowe, ale większość ludzi jedzenie kojarzy z czymś przyjemnym. W dzisiejszym świecie coraz więcej rodziców boryka się z trudnościami w jedzeniu swoich dzieci. Martwią się, że ich pociecha nie chce wprowadzać do swojej diety nowych pokarmów, dławi się, krztusi, wypluwa, nie je warzyw i owoców, trzeba biegać z łyżką po domu, by dziecko cokolwiek zjadło. Bezcenne rady rodziny: „wyrośnie”, „zgłodnieje to zje” itp. nie pomagają rodzicom w rozwiązaniu tej sytuacji. Zastanawiają się, gdzie szukać pomocy, od czego zacząć. Ten tekst ma na celu przybliżyć temat wybiórczości pokarmowej, wyjaśnić kiedy można mówić już o problemie i jak wtedy pomóc dziecku.  

Neofobia żywieniowa szerzej znana pod pojęciem wybiórczości pokarmowej to postawa wobec żywności objawiająca się unikaniem spożywania nowych produktów lub ogólnie niechęcią do jedzenia.

Wybiórczości pokarmowej towarzyszą zwykle specyficzne zachowania:

-  ograniczony repertuar żywieniowy,

- „Dieta beżowa”,

- wrażliwość na smak, zapach, dotyk,

- unikanie pewnych konsystencji,

- długi czas posiłków,

- wyrzucanie talerza z jedzeniem,

- opór przed samodzielnym jedzeniem,

- dławienie się,

- reagowanie odruchem wymiotnym lub wymiotami,

- wypluwanie jedzenia,

- trudności z żuciem pokarmów oraz ich połykaniem,

- zabawa jedzeniem (nie ma intencji by coś zjeść),

- przetrzymywanie jedzenia w policzku,

- podwyższony niepokój i poziom pobudzenia ,

- zaburzenia obsesyjno-kompulsywne nie tylko związane z jedzeniem,

- utrudnione relacje społeczne,

- strach przed porą zbliżającego się posiłku.

Wybiórczość pokarmowa to trudność, z którą muszą się mierzyć nie tylko rodzice w środowisku domowym, ale również nauczyciele w przedszkolu. Warto mieć świadomość, jak radzić sobie z takim dzieckiem i z czego wynikają jego zachowania. Dodatkowo takie dzieci najczęściej wymagają również opieki i wsparcia ze strony logopedy, ponieważ zazwyczaj nie mają dobrze rozwiniętych umiejętności oralno-motorycznych.   

Dzieci z ryzyka występowania neofobii:

·         ze spektrum autyzmu,

·         z niepełnosprawnością intelektualną,

·         wcześniaki,

·         długo hospitalizowane,

·         z zaburzeniami oddechowo – krążeniowymi;  

NIEJADEK DZIECKO Z NEOFOBIĄ:

- każde dziecko ma prawo przestać jeść pewne produkty na pewien czas bez określonej przyczyny,

- około 2-3 roku życia dzieci często ograniczają swoją dietę, mimo, że wcześniej jadły podane produkty i jest to etap rozwoju;

 DZIECKO Z NEOFOBIĄ:

- objawy nawet bardzo niewielkie są od początku – dławienie się jedzeniem, refluks, ulewanie, trudności przy wprowadzaniu nowych smaków, konsystencji. 

Wybiórczość pokarmowa najczęściej jest związana z niejedzeniem określonej grupy pokarmów ze względu na: typ pokarmu (chodzi o konkretne potrawy), kolor pokarmu (dziecko nie je różnych pokarmów, ale w określonym kolorze np. czerwonego), markę lub producenta (wybiera tylko znane marki, bo boi się zmian), fakturę pokarmu (unikanie np. papek, twardych lub chrupiących rzeczy), wygląd pokarmu (np. ze względu na przypalone miejsca lub tłuszcz wokół szynki), smak pokarmu (np. niejedzenie wyrazistych, mocno przyprawionych produktów).  

Przyczyny wybiórczości pokarmowej:

- czynniki medyczne – nieprawidłowości strukturalne, takie jak anomalie w budowie krtani, przełyku czy jamy ustno-gardłowej, problemy gastrologiczne, problemy w zakresie układu krążenia, trudności natury neurologicznej (np. mózgowe porażenie dziecięce),  zaburzenia zachowania (np. nerwice, fobie, anoreksja, bulimia),zaburzenia dotyczące metabolizmu

- efekt wprowadzania nieprawidłowych nawyków żywieniowych przez rodziców i opiekunów dziecka (np. długotrwałe  miksowanie pokarmów, niepodawanie dziecku pokarmów stałych),

- traumatyczne doświadczenia dziecka np. zadławienie się pokarmem, zatrucie się jedzeniem,

-  opóźniony rozwój umiejętności oro – motorycznych,

- najpopularniejszą przyczyną są jednak zaburzenia o charakterze sensoryczno-motorycznym.

Przykłady zachowań w przypadku zaburzeń modulacji sensorycznej:

 Nadwrażliwość:

- Dzieciom trudno usiedzieć w jednym miejscu

- Nie chcą próbować nowych pokarmów

- Nowe smaki i zapachy mogą powodować u nich odruchy wymiotne, wymioty, plucie, wyjmowanie pokarmów z ust

- Mają bardzo wąski  repertuar jedzenia

- Nie chcą bawić się jedzeniem – dotykać, wąchać

Podwrażliwość:

- Dzieci potrzebują mocniejszej stymulacji, dlatego że nie zauważają dochodzących do nich bodźców

- Jedzenie nie jest czynnością atrakcyjną

- Bawią się jedzeniem, rozcierają je zgniatają, rozrzucają

- Mogą się objadać

- Nie skupiają się na jedzeniu  

Poszukiwanie sensoryczne:

- Dzieci te potrzebują dodatkowych silnych bodźców, żeby zaspokoić swoje potrzeby

- Bawią się jedzeniem, ugniatają je, ślinią, rozsmarowują po stole

- Często szukają wyrazistych i intensywnych smaków i zapachów, więc często zjadają rzeczy niejadalne np. klej, piasek itp.    

„DIETA BEŻOWA”

Dla dzieci prezentujących problemy sensoryczne, zwłaszcza nadwrażliwości na smaki czy nadreaktywność na bodźce wzrokowe „beżowa dieta” jest bardzo bezpieczna.

Dlaczego?

- Poczucie bezpieczeństwa - nieważne, czy było to mleko mamy, czy mleko modyfikowane, zawsze był to kolor biały lub lekko beżowy

- Produkty z tej grupy są zazwyczaj miękkie, gładkie, kruche i nie wymagają intensywnego żucia

- Jedzenie produktów, które są tak nijakie w zakresie kolorów, smaków czy konsystencji, sprawia, że problem z przyjmowaniem pokarmów się pogłębia

- Dieta beżowa to głównie produkty mączne typu naleśniki, placki, makarony, białe pieczywo; czyli dieta uboga w cynk  i minerały

- „Beżowa dieta” zawiera spore ilości glutenu i kazeiny, przejawia się  to zmianami w zachowaniu dziecka, powodując niepokój, rozdrażnienie i przede wszystkim nadmierną aktywność

- Rodzice gotują tylko to co dziecko lubi i dziecko nie ma nawet możliwości spróbowania czegoś innego.

Gdzie i u kogo szukać pomocy dla dziecka z trudnościami w jedzeniu?

- PRZYCHODNIA - wykluczyć czynniki medyczne – badania laboratoryjne, gastrolog itp.

- STOMATOLOG – sprawdzić czy dziecko ma zdrowe zęby,

- LOGOPEDA- sprawdzić wędzidełko, migdały, budowa strefy orofacyjnej,

- TERAPEUTA SI – w przypadku  zaburzeń integracji sensorycznej, diagnoza, terapia, wskazówki dla rodziców,

- TERAPEUTA ŻYWIENIA – ustalenie diety i strategii postępowania w domu (jeśli nie ma przyczyn sensorycznych)

Zasady przy wybiórczym jedzeniu, które możemy zastosować w domu:

·         Wprowadzić rytm – zadbać o stałe miejsce jedzenia, spokój w trakcie jedzenia

·         Stałe posiłki jedzenia, 3-4 godzinne odstępy, ograniczone przekąski

·         Wprowadź wspólne, rodzinne posiłki

·         Warto zakupić specjalny talerz do posiłków, by produkty nie dotykały do siebie

·         Wykorzystuj ciekawe akcesoria do jedzenia – łyżeczki, widelce, miseczki

·         Łącz pokarmy, które dziecko preferuje z tymi, których nie lubi ( nawet jeśli nie zje, niech będą na talerzu)

·         Daj dziecku możliwość wyboru - …”chcesz to czy to?’…..

·         Zachęcaj dziecko do zabaw jedzeniem (celem jest stymulacja dotykowa, węchowa, smakowa i wzrokowa- oswojenie)

·         „Odczulaj dziecko” wg wskazówek terapeuty si (trening zapachowy, stymulacja dotykowa, trening słuchowy)

·         Zapewnienie odpowiedniego krzesełka – by nogi dotykały podłogi

·         Nie zostawiać jedzenia na stole, którego dziecko nie zjadło

·         Uprzedzać dziecko co się będzie działo, wykorzystywać obrazki produktów

·         Zaangażuj dziecko podczas zakupów i przyrządzania jedzenia

·         Masuj buzie dziecka

·         Nie zmuszaj dziecka do jedzenia

·         Spraw, by dziecko czuło się bezpieczne

·         Wytrzyj buzie dziecka po posiłku

·         Dostarczaj aktywności oralnych – picie przez słomkę, żucie gumy

·         Nowe pokarmy wprowadzaj w małych ilościach, z bardzo małymi zmianami

·         Nowości wprowadzaj na bazie tego co dziecko akceptuje

·         Wykorzystaj zielone maty – kolor zielony ma właściwości uspokajające, wyciszające

·         Ogranicz liczbę przedmiotów na stole

·         Pozwalaj dziecku na wkładanie palców i przedmiotów do buzi – to naturalna stymulacja oralna

·         Oswajanie z jedzeniem za pomocą gier, zabawek , książeczek o tematyce jedzenia

·         Przygotowywanie bardzo atrakcyjnych posiłków – np. kanapek z kształcie kota z oczkami z rzodkiewki, wąsami ze szczypiorku itp.

·         Zakończenie posiłku, gdy dziecko tego się domaga – to dziecko wie lepiej ile potrzebuje

·         Unikanie przekąsek, picie wody (soki są mocno słodzone i dziecko nie jest głodne)

·         Posiłki maja być dla dziecka czymś przyjemnym

·         Nie należy ciągle z dzieckiem rozmawiać o posiłkach, gdyż będzie źle je kojarzył, że robi coś źle, że mama jest smutna, bo nie zjadł

·         Dziecko powinno obserwować jedzących domowników, nawet, jeśli samo nic nie zje (wtedy widzi, że mama zjadła i nic złego się nie wydarzyło)

Terapia żywienia to proces długotrwały, wymagający. Potrzebna jest współpraca rodzica i terapeuty by podjęty wysiłek przyniósł oczekiwane efekty. Dziecko ma szansę na postęp o ile na obu płaszczyznach domowej i przedszkolnej będzie realizowana pomoc tymi samymi metodami.    

 

Opracowały:

Klaudia Rudnik – pedagog specjalny, terapeuta ręki, terapeuta integracji sensorycznej

Barbara Hamera - nauczyciel wychowania przedszkolnego, terapeuta ręki, terapeuta integracji sensorycznej  

Literatura:

Bożena Odowska – Szlachcic, Natalia Górka – Pik „ Strategie sensoryczne w jedzeniu i mówieniu”.