Magnez i Witamina B6 - dlaczego razem?

MAGNEZ I WITAMINA B6 – DLACZEGO RAZEM ?

 

MAGNEZ (Mg, łac. magnesium) to jeden z najważniejszych elementów w ustroju człowieka, zajmujący wśród pierwiastków czwarte miejsce pod względem ilościowym (25-35 g) [1,2]. Rozmieszczony jest praktycznie w całym organizmie, w 99% – wewnątrzkomórkowo (ok. 60% występuje w kościach, 20% w mięśniach szkieletowych, 19% w tkankach miękkich), zaś w 1% – zewnątrzkomórkowo, krążąc we krwi [3-6]. Jego prawidłowe stężenie w surowicy krwi waha się w granicach 0,65-1,2 mmol/l [1,7]. Jednak, nie odzwierciedla ono dokładnie poziomu pierwiastka w całym ustroju (ze względu na jego możliwe wędrówki tkankami) [1,3].

 

Rola magnezu w organizmie człowieka:

•  katalizowanie szlaków przemian metabolicznych węglowodanów, białek, lipidów oraz kwasów nukleinowych poprzez aktywację ok. 300 różnych enzymów,
•  udział w prawidłowym przewodnictwie nerwowym i kurczliwości mięśni,
•  niezbędny dla właściwej mineralizacji kości,
•  regulacja stężenia glukozy we krwi,
•  stabilizacja większość reakcji hormonalnych,
•  udział w prawidłowym funkcjonowaniu układu sercowo-naczyniowego [1-3,6,7].

 

Źródła magnezu:

•   warzywa (zwłaszcza zielone – szpinak, rośliny strączkowe – groch, fasola, soja),
•   owoce oleiste (orzechy, słonecznik, pestki dyni, migdały, daktyle),
•   zboża i jego produkty (otręby, kasza gryczana),
•   rodzynki, awokado, banany, gorzka czekolada, kakao,
•   woda, zwłaszcza mineralna o wysokim i średnim stopniu mineralizacji [1-3,6,8].

 

Zapotrzebowanie organizmu na magnez:

Dobowe zapotrzebowanie na magnez zależy od wieku, płci i aktualnego stanu ustroju. Wykazano, że przeciętnie dla dorosłego wynosi ono ok. 300-400 mg. Wzrasta jednak u dzieci w okresie intensywnego wzrostu, u kobiet w ciąży i okresie laktacji, podczas długotrwałego stresu, wysiłku fizycznego, u pacjentów z chorobami nowotworowymi i przyjmujących przewlekle diuretyki [1-3,6,8].

 

Przyczyny niedoboru magnezu w organizmie:

Pomimo powszechnego występowania bogatych źródeł magnezu w pokarmach, łatwo może dochodzić do niedoborów. A przyczyny mogą być następujące:

• spożywanie wysoko przetworzonej żywności – skażenie środowiska i niewłaściwe nawożenie gleby prowadzi do spadku zawartości tego pierwiastka w roślinach (zbożach, warzywach i owocach), które przyswajają go z gleby. Ponadto, dodatek konserwantów do żywności oraz jej obróbka powoduje niemal całkowitą utratę magnezu w nieprzetworzonych produktach żywnościowych. W krajach wysoko uprzemysłowionych podaż magnezu z żywnością zmniejszyła się drastycznie w XX wieku [3].
• złe nawyki żywieniowe – pokarmy z dużą zawartością tłuszczu, błonnika, wapnia bądź fitynianów zmniejszają jego wchłanianie w przewodzie pokarmowym. Natomiast, nadmiar fosforanów w pokarmach zwiększa wydalanie magnezu z organizmu [6,8],
• nadużywanie alkoholu, mocnej kawy i herbaty oraz dieta redukująca (ubogobiałkowa, z dużą zawartością błonnika bądź bogata w wapń) zmniejsza wchłanianie magnezu [1,3,8,9],
• choroby związane z niewydolnością nerek, przewodu pokarmowego, dysfunkcjami gospodarki hormonalnej (zaburzenia wchłaniania bądź wydalania) [1,3,8,9],
• regularne przyjmowanie środków antykoncepcyjnych, antybiotyków, cytostatyków, immunosupresantów, diuretyków oraz leków psychotropowych i nasennych [1,3,8].

 

Objawy hipomagnezemii (obniżonego stężenia magnezu w surowicy krwi):

•   dolegliwości mało specyficzne, tj. uczucie ciągłego zmęczenia, braku energii, trudności w koncentracji, osłabienie pamięci,
•   zwiększenie podatności na stres oraz wpływ na patogenezę bólów migrenowych głowy,
•   dolegliwości ze strony układu krążenia wyrażone najczęściej jako zaburzenia rytmu serca (napady szybkiego bicia serca, określane jako „kołatanie serca”) pod postacią łagodnych lub złośliwych arytmii komorowych oraz migotania przedsionków i komór. Ponadto, magnez hamując napływ wapnia do komórek, działa podobnie jak antagonita wapnia, stąd jego niedobór może być przyczyną rozwoju nadciśnienia tętniczego. Jednocześnie wykazuje on działanie protekcyjne na śródbłonek naczyniowy, wywierając bezpośredni wpływ (wazodylatacyjny) na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych rozkurczając je, co w efekcie poszerza światło naczyń i prowadzi do spadku ciśnienia krwi. Niski poziom pierwiastka może być też przyczyną dolegliwości dławicowych, co może prowadzić do niedokrwienia mięśnia sercowego,
•   objawy związane z układem nerwowo-mięśniowym dotyczące zarówno ośrodkowego (niepokój, zwiększona pobudliwość nerwowa, drażliwość, stany lękowe, pogorszenie nastroju, zaburzenia depresyjne) jak i obwodowego układu nerwowego (bolesne skurcze mięśni łydek, drętwienie i mrowienie kończyn dolnych, osłabienie siły mięśniowej, „tiki nerwowe” typu drganie powiek i warg),
•   zaburzenia troficzne skóry (wzmożona potliwość) i jej przydatków (wypadanie włosów, łamliwość paznokci) [1-3,4,7,8,10].

 

Przyczyny nadmiaru magnezu w organizmie:

Organizm może szybko i skutecznie usunąć nadmiar magnezu przez nerki, a jego podwyższony poziom występuje dosyć rzadko. Jednak czasami może się pojawić, głównie u pacjentów z przewlekłym zapaleniem jelit (nadmierne wchłanianie magnezu) oraz u chorych z niewydolnością nerek, niedoczynnością kory nadnerczy oraz z odwodnieniem (zaburzenia wydalania magnezu przez nerki) [1-3,6-8].

 

Objawy hipermagnezemii (podwyższonego stężenia magnezu w surowicy krwi):

• dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, tj. biegunka, nudności i odwodnienie,
• osłabienie (lub zniesienie) odruchu ścięgnistego,
• zmniejszenie napięcia mięśniowego,
• osłabienie mięśni oddechowych,
• zaburzenia widzenia i mowy,
• zwolnienie akcji serca (bradykardia),
• spadek ciśnienia tętniczego,
• zmiany w zapisie elektrokardiograficznym serca [1-3,6-8,10,12].

 

Suplementacja magnezu

W przypadku niedostatecznego wchłaniania z diety lub zwiększonego zapotrzebowania na magnez wskazana jest jego doustna suplementacja. Pierwiastek z suplementów wchłania się w różnym stopniu [1-3,6,8,9]. Zalecane są głównie preparaty organiczne magnezu, zbliżone swoją budową do związków zawartych w pożywieniu tj. mleczany, asparginiany lub cytryniany, gdyż organizm przyswaja je najłatwiej [1,6,8,10]. Wykazano również, że niektóre czynniki tj. witamina B6 czy D3, laktoza, selen, parathormon, insulina czy środowisko o niskim pH znacznie poprawiają jego wchłanianie [1-3,6].

W związku z tym, w celu poprawy wchłaniania i transportu jonów Mg2+ przygotowywane preparaty doustne zawierają w swoim składzie witaminę B6. Łącząc obie substancje: MAGNEZ I WITAMINĘ B6 otrzymuje się bardzo korzystny efekt leczniczy – dlatego też zalecane jest suplementowanie diety preparatami zawierającymi oba te komponenty.

 

WITAMINA B6 – należy do grupy witamin rozpuszczalnych w wodzie. Występuje w postaci 6 różnych aktywnych biologicznie form, tj. pirydoksyna, pirydoksal, pirydoksamina oraz postaci estrowych tych związków z kwasem fosforanowym [8,13,14].

 

Rola witaminy B6 w organizmie człowieka:

•   funkcja kofaktora dla ponad 140 różnych enzymów biorących udział w reakcjach metabolicznych, związanych m.in. z biosyntezą i rozkładem aminokwasów,
•   istotny wpływ w metabolizmie węglowodanów i lipidów,
•   udział w syntezie neurotransmiterów (kwasu γ-aminomasłowego, dopaminy, noradrenaliny, serotoniny) oraz uczestnictwo w metabolizmie tryptofanu,
•   wpływ na prawidłowy rozwój mózgu płodu i dziecka,
•   funkcja w układzie immunologicznym poprzez produkcję przeciwciał, limfocytów i interleukiny typu 2,
•   umożliwienie organizmowi zużywania i magazynowania energii dostarczanej przez białko i węglowodany w pożywieniu,
•   udział w glukoneogenezie i glikogenolizie (powstawaniu i rozkładzie glukozy) oraz utrzymywaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi,
•   biosynteza hemu, tworzenie hemoglobiny i pomoc w rozprowadzaniu tlenu do tkanek,
•   czynnik ochronny przeciwko reaktywnym formom tlenu (tj. tlen singletowy),
•   modulacja działania hormonów steroidowych (glikokortykoidy, progesteron, androgeny i estrogeny) [8,14-16].

 

Źródła wszystkich sześciu form witaminy B6:

•   drób, podroby, wieprzowina, wołowina, ryby,
•   warzywa liściaste (szpinak, kapusta) oraz strączkowe (groszek zielony, fasola), kiełki pszenicy, papryka, pomidory, ziemniaki,
•   owoce cytrusowe, banany, awokado,
•   pieczywo i pełnoziarniste produkty zbożowe,
•   jaja, mleko i przetwory mleczne,
•   orzechy, nasiona, suszone morele,
•   przyprawy, tj. czosnek, curry, imbir, chili [8,14,15,17].

Warto tutaj dodać, że straty witaminy B6 podczas przetwarzania żywności (gotowanie czy smażenie) wynoszą od 30 do 50% [8,14,15].

 

Zapotrzebowanie organizmu na witaminę B6:

Zapotrzebowanie na witaminę B6 jest zróżnicowane i zależy m.in. od wieku, płci i stanu fizjologicznego organizmu. Osoby dorosłe powyżej 50-go roku życia oraz kobiety w ciąży i karmiące powinny wzbogacić swoją dietę w tę witaminę [8,14].

 

Przyczyny niedoboru witaminy B6 w organizmie:

U prawidłowo odżywiających się osób objawy niedoboru witaminy B6 występują rzadko, ponieważ żywność z diety współczesnych ludzi zawiera tę substancję. Mogą one jednak towarzyszyć osobom w podeszłym wieku, niedożywionym, anorektykom, pacjentom z niewydolnością nerek, z chorobami o podłożu autoimmunologicznym, z dysfunkcjami wątroby i dróg żółciowych, osobom uzależnionym od tytoniu czy alkoholu [8,14].

 

Objawy awitaminozy B6 (obniżonej koncentracji lub braku witaminy B6 w organizmie):

•   spadek syntezy białek ustrojowych i kwasów nukleinowych niezbędnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju,
•   zaburzenia dermatologiczne, tj. stany zapalne skóry, egzema, łojotokowe zapalenie skóry, rumień, przebarwienia, wysypka i świąd skóry,
•   zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, języka, pęknięcia warg i zajady,
•   anemia i niedokrwistość mikrocytarna,
•   zaburzenia w funkcjonowaniu mięśnia sercowego,
•   objawy ze strony układu nerwowego (wynikające ze zmniejszenia syntezy GABA – głównego neurotransmitera w mózgu), tj. depresja, apatia, nadpobudliwość nerwowa, bezsenność, dezorientacja i  zaburzenia świadomości, drgawki, uczucie mrowienia i drętwienia kończyn,
•   zahamowanie tworzenia przeciwciał i dysfunkcje ze strony układu immunologicznego, co zwiększa podatność na infekcje wirusowe i bakteryjne,
•   podwyższone ryzyko zapadalności na niektóre nowotwory, m.in. jelita grubego, piersi, macicy, prostaty [8,14-16,18].
•   Długotrwała awitaminoza B6 może mieć bardzo niekorzystny wpływ na rozwijający się organizm dziecka i powodować m.in.:
•   opóźnienie umysłowe i redukcję zdolności koordynacyjnych,
•   nieprawidłowości w budowie kości,
•   zaburzenia padaczkowe,
•   nadmierną drażliwość u niemowląt (płaczliwość, niespokojny sen) [8,14,15,19].  

 

Objawy hiperwitaminozy B6 (podwyżonej koncentracji witaminy B6 w organizmie):

Głównym objawem nadmiaru witaminy B6 w ustroju jest ataksja związana z  trudnościami w koordynacji ruchów i utrzymaniem równowagi a także z zanikiem czucia, szczególnie w ramionach i nogach (neuropatia obwodowa). Jest to stan odwracalny, po zmniejszeniu dawki dobowej witaminy B6, objawy ustępują. Jednakże przyjmowanie jej w dużych ilościach dłużej niż kilka miesięcy może spowodować nieodwracalność niektórych objawów [8,20].

 

Literatura:

1.        Szymczyk H.: Magnez – pierwiastek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Farm. Współ., 2016, 9, 217-223.

2.        Papierkowski A.: Znaczenie magnezu w praktyce lekarskiej. Część I. Przyczyny i objawy zaburzeń gospodarki magnezowej. Med. Rodz., 2002,1, 31-4.

3.        Iskra M., Krasińska B., Tykarski A.: Magnez — rola fizjologiczna, znaczenie kliniczne niedoboru w nadciśnieniu tętniczym i jego powikłaniach oraz możliwości uzupełniania w organizmie człowieka. Arterial. Hypertension, 2013, 17 (6), 447-459. 

4.        Zawadzka M., Pilarska E.: Preparaty magnezu w leczeniu migreny – przegląd piśmiennictwa. Neurol. Dziecięca, 2012, 21, 35-9.

5.        Elin R.J.: Assessment of magnesium status for diagnosis and therapy. Magn. Res., 2010, 23, 194-198.

6.        Karmańska A., Stańczak A., Karwowski B.: Magnez – aktualny stan wiedzy. Bromat. Chem. Toksykol., 2015, XLVIII, 4, 677- 689.

7.        Kokot F., Franek E.: Zaburzenia gospodarki magnezowej. W: Gajewski P. Interna Szczeklika. Kraków: Med. Prakt., 2015, 2423-2425.

8.        Jarosz M.: Normy żywienia dla populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2017.

9.        Jabłecka A., Korzeniowska K., Skołuda A., Cieślewicz A.: Preparaty magnezu. Farm. Współ., 2011, 4, 29-32.

10.    Bancerz B., Duś-Żuchowska M., Cichy W. i wsp.: Wpływ magnezu na zdrowie człowieka. Przegl. Gastroentrol., 2012, 7 (6), 359-66.

11.    Witkowski M., Hubert J., Mazur A.: Methods of assessment of magnesium status in humans: a systematic review. Magn. Res., 2011, 24, 163-180.

12.    Wyskida K., Chudek J., Więcek A.: Homeostaza magnezu – nowe aspekty patofizjologiczne w chorobach nerek. Nefr. Dial. Pol., 2008, 12, 32-7.

13.    EFSA NDA Panel (EFSA Panel on Dietetic products, nutrition and allergies), scientific opinion on dietary reference values for niacin, EFSA Journal, 2014, 12, 7, 3759, 1-42.

14.    Ziemska J.: Witaminy B6 i B12 – znaczenie dla człowieka. Lek w Polsce, 2014, 4 (11), 49-53.

15.    Xia-Yu W., Lin L.: Vitamin B6 deficiency, genome instability and cancer. Asian 4. Pacific J. Cancer Prev., 2012, 13 (11), 5333-5338.

16.    Oka T.: Modulation of gene expression by vitamin B6. Nutr. Res. Rev., 2001, 14 (2), 257-266.

17.    Leonard S.W., Hardin K., Leklem J.E.: Vitamin B-6 content of spices, J. Food Composit. Anal., 2001, 14, 163-167.

18.    Matsuo T., Sadzuka Y.: In vitro anticancer activities of B6 vitamers: a mini review. Anticancer Res., 2019, 39 (7), 3429-3432.

19.    Rajtar-Leontiew Z.: Znaczenie kliniczne witaminy B6 (pirydoksyny). Nowa Pediatria 2001, 2, 20-21.

20.    Kulkantrakorn K.: Pyridoxine-induced sensory ataxic neuronopathy and neuropathy: revisited. Neurol. Sci., 2014, 35 (11), 1827-1830.